Βιογραφία

Η Αγλαΐα Παπά (Κέρκυρα, 1904 – Πειραιάς, 12 Ιουνίου 1984) ήταν διακεκριμένη Ελληνίδα ζωγράφος, με οικογενειακές ρίζες στη διασπορά του ελληνισμού της Βορείου Ηπείρου (το χωριό Γιαννιτσάτι, σήμερα στην Αλβανία). Προερχόμενη από οικογένεια λογίων – αδελφή της ήταν η συγγραφέας Κατίνα Παπά – η Αγλαΐα ανέπτυξε από νωρίς κλίση στις τέχνες. Τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής τα έλαβε στην γενέτειρά της Κέρκυρα, μεταξύ 1915–1917, δίπλα σε καταξιωμένους Κερκυραίους καλλιτέχνες όπως ο Μάρκος Ζαβιτζιάνος και ο (τότε νεαρός) Κωνσταντίνος Παρθένης. Στη συνέχεια φοίτησε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, όπου διδάχθηκε ζωγραφική από τον Νικόλαο Λύτρα και τον ίδιο τον Παρθένη, καθώς και γλυπτική από τον Θωμά Θωμόπουλο. Η μαθητεία της κοντά σε τόσο εξέχουσες μορφές της ελληνικής τέχνης διαμόρφωσε τις βάσεις του προσωπικού της ύφους.

Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών της στην Αθήνα, διεύρυνε τους ορίζοντές της με περαιτέρω καλλιτεχνική επιμόρφωση στην Ευρώπη. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930 έζησε και σπούδασε σε πόλεις του εξωτερικού, όπως η Τεργέστη, η Βιέννη και κυρίως το Μιλάνο. Στην Ιταλία μαθήτευσε για ένα διάστημα στο εργαστήριο του Άρτζιο Ορέλ και το 1937 φοίτησε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Μπρέρα στο Μιλάνο, όπου ειδικεύθηκε στη χαρακτική υπό τον Μπενβενούτο Ντισέρτορι, παρακολουθώντας παράλληλα και μαθήματα ιστορίας της τέχνης. Παράλληλα με τη δική της καλλιτεχνική δημιουργία, η Παπά έδειξε ενδιαφέρον και για την εκπαίδευση: με την επιστροφή της στην Ελλάδα ανέλαβε καθήκοντα καθηγήτριας σχεδίου, ζωγραφικής και διακοσμητικής στην επαγγελματική σχολή του Αμαλίειου Ορφανοτροφείου στην Αθήνα, όπου δίδαξε για μεγάλα διαστήματα έως τα μέσα της δεκαετίας του 1940. Στο ευρύτερο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι της εποχής, υπήρξε δραστήριο μέλος προοδευτικών ομάδων εικαστικών. Στη δεκαετία του Μεσοπολέμου συμμετείχε στον όμιλο «Τέχνη», ενώ το 1949 ήταν από τα ιδρυτικά μέλη της ομάδας «Στάθμη» μαζί με καλλιτέχνες όπως ο Σπύρος Βασιλείου και η Βάσω Κατράκη. Επιπλέον, η Παπά εντάχθηκε στο Καλλιτεχνικό Σωματείο Ελληνίδων και στο Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος (ΕΕΤΕ), συμβάλλοντας ενεργά στην προώθηση των εικαστικών τεχνών και των γυναικών δημιουργών στην Ελλάδα.

Η Αγλαΐα Παπά πρωτοπαρουσίασε έργα της στο κοινό το 1935 και σύντομα απέσπασε την αναγνώριση της καλλιτεχνικής κριτικής. Από το 1938 συμμετείχε ανελλιπώς σε όλες τις Πανελλήνιες Καλλιτεχνικές Εκθέσεις – τις μεγάλες κρατικές διοργανώσεις εικαστικών – ενώ μεταπολεμικά πραγματοποίησε σημαντικές ατομικές εκθέσεις (το 1950, 1955, 1966 και 1972). Η κορύφωση ήρθε το 1980, όταν η Εθνική Πινακοθήκη οργάνωσε στην Αθήνα μεγάλη αναδρομική έκθεση του έργου της, τιμώντας τη συμβολή της όσο ήταν ακόμη εν ζωή. Το έργο της Παπά ταξίδεψε και εκτός Ελλάδος, κάνοντας αισθητή τη παρουσία της ελληνικής τέχνης διεθνώς. Ήδη από τη δεκαετία του ’30 είχε εκπροσωπήσει την Ελλάδα στην 19η και 20ή Μπιενάλε της Βενετίας (1934, 1936) και πέτυχε μάλιστα διεθνή διάκριση κερδίζοντας το Αργυρό Μετάλλιο στη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού (1937). Μετέπειτα συνέχισε να συμμετέχει σε κορυφαίες διεθνείς διοργανώσεις, όπως η Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας το 1957, ενώ έργα της παρουσιάστηκαν σε ομαδικές εκθέσεις σε όλο τον κόσμο – από την Πράγα, τη Στοκχόλμη και το Λονδίνο μέχρι τη Μόσχα, το Κάιρο, τη Νέα Υόρκη και το Σαντιάγο. Οι σύγχρονοι κριτικοί τέχνης υποδέχθηκαν θετικά τη ζωγραφική της και συχνά επισήμαναν τον πρωτοποριακό χαρακτήρα της συνεισφοράς της, ιδιαίτερα ως γυναίκας δημιουργού σε μια ανδροκρατούμενη εποχή.

Ως προς το ύφος και τη θεματολογία της, το έργο της Αγλαΐας Παπά εξελίχθηκε σημαντικά με το πέρασμα των χρόνων. Κατά τις πρώτες δεκαετίες της δημιουργίας της κινήθηκε μέσα στα πλαίσια της παραστατικής ζωγραφικής, φιλοτεχνώντας κυρίως τοπία και προσωπογραφίες. Τα έργα αυτής της περιόδου μαρτυρούν έντονες επιρροές από τον δάσκαλό της Κωνσταντίνο Παρθένη, με τη χρήση ενός στέρεου, γεωμετρικού συνθετικού κανόνα για την απόδοση των μορφών και του χώρου. Από τη δεκαετία του 1960 όμως, η Παπά προχώρησε σε μια τολμηρή στροφή προς την αφαιρετική τέχνη. Οι συνθέσεις της έγιναν πιο ελεύθερες και αφηρημένες, με σκοπό να αναδείξουν τη βαθύτερη δομή και την εσωτερική ζωή των θεμάτων της, πέρα από τη ρεαλιστική όψη τους. Με αυτήν την εξελικτική πορεία, η καλλιτέχνις κατάφερε να συνδυάσει την κλασική παιδεία που είχε λάβει με τις νέες τάσεις της μεταπολεμικής μοντερνιστικής τέχνης, παραμένοντας πάντα αφοσιωμένη στην αναζήτηση προσωπικού καλλιτεχνικού ύφους.

Η συνολική συμβολή της Αγλαΐας Παπά στην ελληνική ζωγραφική του 20ού αιώνα θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική. Ήταν μία από τις πρώτες Ελληνίδες ζωγράφους που κατόρθωσαν να διακριθούν τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, ανοίγοντας δρόμους για τις γυναίκες καλλιτέχνιδες της γενιάς της. Η ζωή και η καριέρα της αντανακλούν την πορεία μιας δημιουργού που συνέδεσε τις ελληνικές της καταβολές με μια κοσμοπολίτικη εμπειρία: η καταγωγή της από τον ελληνισμό της Βορείου Ηπείρου και οι σπουδές και εκθέσεις της στο εξωτερικό προσέδωσαν στο έργο της μια ευρύτερη πολιτισμική προοπτική. Έργα της Παπά βρίσκονται σήμερα σε σημαντικές δημόσιες συλλογές. Η Εθνική Πινακοθήκη στην Αθήνα διαθέτει χαρακτηριστικά έργα της, ανάμεσά τους το αυτοπορτρέτο της (1932), ενώ η Δημοτική Πινακοθήκη Κέρκυρας φιλοξενεί μεγάλο αριθμό έργων της και αρκετά ακόμα ανήκουν στη συλλογή της Δημοτικής Πινακοθήκης Ιωαννίνων. Η Αγλαΐα Παπά παρέμεινε ενεργή καλλιτεχνικά σχεδόν μέχρι το τέλος της ζωής της, αφήνοντας πλούσιο εικαστικό έργο που συνδυάζει την ελληνική παράδοση με τις ευρωπαϊκές επιρροές. Απεβίωσε στον Πειραιά στις 12 Ιουνίου 1984, έχοντας κερδίσει επάξια μια θέση ανάμεσα στους σημαντικότερους ζωγράφους της ελληνικής διασποράς και του νεότερου ελληνισμού.

Βιβλιογραφία:

1. Αγλαΐα Παπά: Αναδρομική Έκθεση. Κατάλογος, Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου, Αθήνα 1980.
2. Εθνική Πινακοθήκη – 100 Χρόνια: Τέσσερις Αιώνες Ελληνικής Ζωγραφικής (από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και του Ιδρύματος Ευριπίδη Κουτλίδη), Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα 1999, σ. 165.
3. Σπητέρης, Τώνης: Τρεις αιώνες νεοελληνικής τέχνης, 1660–1967. Εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα 1979, τόμ. 2, σσ. 224–225.
4. Καλούδη, Ζίνα (επιμ.): Ζωγραφίζοντας στην Κέρκυρα. Εθνική Πινακοθήκη & Μουσείο Αλ. Σούτσου (Παράρτημα Κέρκυρας), Αθήνα 2003.
5. Δαφνής, Κώστας: «Η ζωγράφος Αγλαΐα Παπά», περιοδικό Κερκυραϊκά Νέα, Ιούνιος 1984, σ. 10.

H βιογραφία δημιουργήθηκε με τη βοήθεια τεχνητής νοημοσύνης.