Βιογραφία
Ο Κρις Γιανάκος γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1934, είναι ελληνοαμερικανός εικαστικός της μετα-μινιμαλιστικής γενιάς, με πολυετή παρουσία στη Νέα Υόρκη και σταθερούς δεσμούς με την Ελλάδα. Σπούδασε σχεδιασμό στη School of Visual Arts (SVA) και από το 1963 διδάσκει στο ίδιο ίδρυμα, ενώ η δημιουργία του εκτείνεται, από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 έως σήμερα, στη γλυπτική, την εγκατάσταση, το σχέδιο, τη ζωγραφική, την εκτύπωση και τη φωτογραφία. Από νωρίς εντάχθηκε στην πρωτοπορία της Νέας Υόρκης, κρατώντας απόσταση από τον βιομηχανικό «ορθολογισμό» του κλασικού μινιμαλισμού και στρέφοντας τη γλώσσα του προς τη διαδικασία, την υλικότητα, την κλίμακα, την επιτελεστικότητα και τη χωρικότητα. Στον πυρήνα του έργου του βρίσκεται η γεωμετρία – ο Σταυρός, η Διαγώνιος, ο Άξονας – όχι ως ψυχρή αφηρημένη δομή αλλά ως φορέας αρχιτεκτονικής σκέψης, μνήμης αρχαίων τόπων και αναλογιών. Οι «ράμπες» (Rampworks) της δεκαετίας του 1970, οι μεγάλες διαβαθμίσεις/κλίσεις που διασχίζουν τον χώρο, λειτουργούν ως άσκηση οργάνωσης μορφών και κινήσεων στο περιβάλλον και συνδέουν αισθητικά την κατασκευή με την εμπειρία του σώματος.
Στη διαδρομή του ο Γιανάκος κινήθηκε με άνεση ανάμεσα σε μέσα και κλίμακες. Από τις μεγάλες επιτοίχιες και επιδαπέδιες κατασκευές έως τα σχέδια σε mylar με ακρυλικό, μελάνι και γραφίτη των 1980s – συχνά με μεταλλική, «παλίμψηστη» επιφάνεια – επιδιώκει μια ένταση ανάμεσα στη χειρονομία και την αυστηρότητα της γεωμετρίας. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 επεξεργάστηκε ακόμη πιο ρητά τη σχέση αρχαίου μνημείου και σύγχρονης φόρμας: φωτογραφικές αποτυπώσεις αρχαιολογικών τόπων και γλυπτών (νίκη της Σαμοθράκης, κούροι κ.ά.) «επικαλύπτονται» με τετράγωνα, ορθογώνια και διαγώνιους άξονες, σαν μια ένθετη γεωμετρική «γραφίδα» πάνω στο σώμα της μνήμης. Η χειρονομία αυτή δεν επιδιώκει την εικονογραφική πρόσκτηση του αρχαίου· αποσκοπεί, αντιθέτως, να ανακαλέσει το θεμελιώδες – την αναλογία, τον ρυθμό, τον τρόπο με τον οποίο η γεωμετρία συγκροτεί μια πολιτισμική γλώσσα. Παράλληλα, τα δημόσια έργα του (ΗΠΑ, Ελλάδα, Σουηδία) μεταφέρουν το στοχασμό γύρω από τη δομή και το πέρασμα στον ανοιχτό χώρο της πόλης, ως βιωματικές διατάξεις κίνησης και στάσης.
Η εκθεσιακή του παρουσία είναι εκτεταμένη και πολυεπίπεδη. Από τη δεκαετία του 1970 συμμετείχε σε σημαντικές ομαδικές εκθέσεις στις ΗΠΑ (λ.χ. MoMA, P.S.1/Long Island City, Socrates Sculpture Park, Pratt Sculpture Park), ενώ παρουσίασε ατομικά το έργο του σε μουσειακούς χώρους όπως το Nassau County Museum of Art (1979) και το University Gallery, UMass Amherst (1989). Η ελληνική σκηνή αποτελεί σταθερό σημείο επιστροφής και διαλόγου: μεγάλη αναδρομική στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης/Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Θεσσαλονίκη, 2002) χαρτογράφησε τη συμβολή του, ενώ την τελευταία δεκαετία παρουσιάσεις στα Χανιά (Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, «SITE», 2019) και στις γκαλερί CITRONNE (Πόρος, 2008 και «JOURNEY», 2021) ανέδειξαν τόσο τις κλασικές εγκαταστάσεις όσο και τα νεότερα σώματα έργων. Η εργογραφία του περιλαμβάνει επίσης συνεργασίες με χώρους και ιδρύματα στη Στοκχόλμη και στο Ρέθυμνο, καθώς και επιμέρους κεφάλαια αφιερωμένα στις χαλκογραφίες/τυπώματα και στις μεγάλες σχεδιαστικές σειρές. Πλήθος δημόσιων και ιδιωτικών συλλογών κατέχουν έργα του – από το MoMA, το Brooklyn Museum και το Smithsonian έως τα Harvard Art Museums/Fogg, το Moderna Museet (Στοκχόλμη) και τα MOMus/Μουσεία Σύγχρονης και Μοντέρνας Τέχνης στη Θεσσαλονίκη – καταγράφοντας τη διεθνή του απήχηση.
Ως μέλος της ελληνικής διασποράς, ο Γιανάκος ζει και εργάζεται κυρίως στη Νέα Υόρκη, διατηρώντας παράλληλα σταθερούς δεσμούς με την Ελλάδα (ιδίως με τα Χανιά). Η διδασκαλία του στη SVA για πάνω από μισό αιώνα συνομιλεί με μια πράξη που παραμένει πάντοτε εργαστηριακή, υλική και ανοιχτή στο χώρο. Τυπικά ευθυγραμμισμένος με τη μετα-μινιμαλιστική ευαισθησία – όπου η διαδικασία, ο τόπος, η κλίμακα και ο χρόνος συνιστούν ισότιμα συστατικά της μορφής – ο Γιανάκος διαμορφώνει ένα corpus που ανασυντάσσει διαρκώς τη σχέση γεωμετρίας και εμπειρίας. Η ελληνική πολιτισμική μνήμη, όχι ως νοσταλγία αλλά ως μετρική και λόγος, εμφανίζεται υπόρρητα στις διασταυρώσεις του σταυρού και της διαγωνίου, στη ρυθμική των κλιμάκων, στο «μήκος-πλάτος-ύψος» που διατρέχει το έργο. Έτσι, ανάμεσα στη Νέα Υόρκη και την Ελλάδα, η πρακτική του οικοδομεί έναν συνεκτικό κόσμο μορφών που λειτουργεί ταυτόχρονα ως αρχιτεκτονική πρόταση, εικαστική έρευνα και διαρκές «πέρασμα» – μια πορεία που σφραγίζει υποδειγματικά την ελληνοαμερικανική εμπειρία στη σύγχρονη τέχνη.
Βιβλιογραφία Cris Gianakos, Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Θεσσαλονίκη), κατάλογος έκθεσης, επιμ. Μιλτιάδης Παπανικολάου, 2002.School of Visual Arts (SVA), «Cris Gianakos – Faculty Listing» και «Cris Gianakos Collection» (αρχεία SVA).Minus Space, «Cris Gianakos: Works on Mylar 1983–1989» και σελ. καλλιτέχνη. CITRONNE Gallery, δελτία Τύπου/σελίδες εκθέσεων («JOURNEY», 2021· ατομική 2008). Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων – Ekathimerini, «Chris Giannakos: SITE» (ανασκόπηση έκθεσης, 2019).GSA Gallery (Στοκχόλμη), «Cris Gianakos – Biography» (επιλογή εκθέσεων, 2016–2019).H βιογραφία δημιουργήθηκε με τη βοήθεια τεχνητής νοημοσύνης.