Βιογραφία

Ο Μιχάλης Τόμπρος ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες γλύπτες του 20ού αιώνα, ο Μιχάλης Τόμπρος συνέδεσε το όνομά του με την ανανέωση της νεοελληνικής γλυπτικής και την εισαγωγή του μοντερνισμού στην Ελλάδα. Γεννήθηκε στην Αθήνα με καταγωγή από οικογένεια μαρμαρογλυπτών της Άνδρου, γεγονός που του έδωσε από νωρίς επαφή με την τέχνη της γλυπτικής. Μαθήτευσε στο εργαστήριο του πατέρα του και το 1903 γράφτηκε στο Σχολείο των Τεχνών στην Αθήνα (μετέπειτα Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών), όπου σπούδασε γλυπτική κοντά σε δασκάλους όπως ο Γεώργιος Βρούτος και ο Λάζαρος Σώχος, ενώ παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα σχεδίου με τον Δημήτριο Γερανιώτη και άλλους σημαντικούς καλλιτέχνες. Μετά την αποφοίτησή του το 1909, ίδρυσε δικό του εργαστήριο στην Αθήνα και ξεκίνησε να παρουσιάζει τα πρώτα του έργα. Το 1914, με υποτροφία του κληροδοτήματος Γεωργίου Αβέρωφ, μετέβη στο Παρίσι για ανώτερες σπουδές στην Académie Julian, μαθητεύοντας δίπλα στους διακεκριμένους γλύπτες Ανρί Μπουσάρ και Πολ Λαντόφσκι. Η παραμονή του στο Παρίσι – όπου εντάχθηκε στη ζωντανή καλλιτεχνική κοινότητα της ελληνικής διασποράς – του έδωσε πολύτιμες εμπειρίες, φέρνοντάς τον σε επαφή με τα πρωτοποριακά ρεύματα της ευρωπαϊκής τέχνης που έμελλε να διαμορφώσουν το ύφος του.

Ο Τόμπρος επέστρεψε στην Ελλάδα το 1919 και δίδαξε αρχικά στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (Σχολή Αρχιτεκτόνων). Ωστόσο, το δημιουργικό κλίμα του Παρισιού παρέμεινε καθοριστικός πόλος έλξης: την περίοδο 1925–1928 εγκαταστάθηκε ξανά στη γαλλική πρωτεύουσα, διατηρώντας εργαστήριο στη Μονπαρνάς. Εκεί συνδέθηκε με εξέχουσες μορφές της διεθνούς τέχνης και συμμετείχε ενεργά στην παρισινή καλλιτεχνική σκηνή. Έλαβε μέρος σε σημαντικά σαλόνια, όπως το Salon des Artistes Français, το Salon des Tuileries και το Salon des Indépendants, ενώ έργα του παρουσιάστηκαν και στη Διεθνή Έκθεση των Παρισίων το 1937. Με την οριστική επάνοδό του στην Αθήνα, ο Τόμπρος αναδείχθηκε σε κεντρική φυσιογνωμία της πρωτοπορίας του Μεσοπολέμου και της λεγόμενης “γενιάς του ’30”, μεταφέροντας στην Ελλάδα τις εμπειρίες που αποκόμισε στο Παρίσι και τον κοσμοπολιτισμό της καλλιτεχνικής διασποράς. Το 1933–1934 εξέδωσε το περιοδικό 20ός Αιώνας, το πρώτο αμιγώς εικαστικό περιοδικό στην Ελλάδα, μέσω του οποίου εισήγαγε τις σύγχρονες ευρωπαϊκές τάσεις και ενθάρρυνε τον διάλογο ανάμεσα στους Έλληνες καλλιτέχνες του εξωτερικού και την εγχώρια καλλιτεχνική σκηνή. Το 1938 διορίστηκε καθηγητής γλυπτικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, όπου δίδαξε ανελλιπώς ως το 1960 (υπηρετώντας και ως διευθυντής της Σχολής το 1957–1959), διαπαιδαγωγώντας πολλούς από τους μετέπειτα σημαντικούς γλύπτες της χώρας.

Στην πολυετή πορεία του, ο Τόμπρος συμμετείχε σε κορυφαίες εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, εδραιώνοντας τη διεθνή παρουσία της νεοελληνικής γλυπτικής. Πέρα από τα παρισινά Σαλόν, εκπροσώπησε την Ελλάδα σε διοργανώσεις όπως η Μπιενάλε της Βενετίας (1934, 1938, 1956) και η Μπιενάλε του Σάο Πάολο (1955). Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και εξέθεσε με την προοδευτική «Ομάδα Τέχνη» ήδη από τη δεκαετία του 1910, ενώ παρουσίασε σειρά ατομικών εκθέσεων. Σημαντικοί σταθμοί υπήρξαν η πρώτη του αναδρομική έκθεση το 1959 (στην Αμερικανική Υπηρεσία Πληροφοριών στην Αθήνα) και μια μεγάλη αναδρομική το 1972 στην Ελληνοαμερικανική Ένωση. Για την προσφορά του, η Ακαδημία Αθηνών τον τίμησε το 1967 με το Αριστείο των Τεχνών και το 1968 τον εξέλεξε μέλος της. Έργα του Τόμπρου κοσμούν σήμερα δημόσιους χώρους και συλλογές: δημιούργησε μνημειακές συνθέσεις και ανδριάντες, όπως ο έφιππος ανδριάντας του Γεωργίου Καραϊσκάκη στην Αθήνα και ο εμβληματικός «Αφανής Ναύτης» (1959) στην Άνδρο – φόρο τιμής στους ναυτικούς του νησιού. Πολυάριθμες προτομές ηρώων και προσωπικοτήτων φέρουν την υπογραφή του σε πόλεις της Ελλάδας. Σημαντικά έργα του βρίσκονται στη Εθνική Πινακοθήκη (στη Συλλογή Γλυπτοθήκης) καθώς και σε δημοτικές πινακοθήκες (όπως της Ιωαννίνων), αποτελώντας μέρος της νεότερης πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Το καλλιτεχνικό ύφος του Μιχάλη Τόμπρου χαρακτηρίζεται από τον δημιουργικό συνδυασμό της ελληνικής κλασικής παράδοσης με τη μοντερνιστική ανανέωση. Χωρίς να απαρνηθεί τον ρεαλισμό και τις επιρροές της αρχαίας ελληνικής τέχνης, υπήρξε πρωτοπόρος στην ενσωμάτωση των νέων ρευμάτων της Δύσης – από τον κυβισμό και τον μετακυβιστικό avant-garde πειραματισμό έως τον σουρεαλισμό – στη γλυπτική γλώσσα του τόπου του. Συχνά επισημαίνεται ένας ιδιότυπος δυϊσμός στο έργο του: από τη μία πλευρά, οι ελεύθερες συνθέσεις του, ιδιαίτερα τα γυναικεία γυμνά, διατηρούν ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα και αποπνέουν μια πλαστικότητα που θυμίζει το ύφος του Αριστίντ Μαγιόλ· από την άλλη, στα έργα που εκτελούσε κατά παραγγελία (προτομές, ανδριάντες, ηρώα) ακολουθούσε ενίοτε μια πιο ακαδημαϊκή και κλασικιστική γραμμή. Παράλληλα, η διαρκής του αναζήτηση για σύγχρονες μορφοπλαστικές εκφράσεις τον οδήγησε σε τολμηρούς πειραματισμούς με αφαιρετικές φόρμες και φαντασιακές θεματολογίες, προλειαίνοντας το έδαφος για την αποδοχή της πρωτοπορίας στην Ελλάδα. Μέσω του έργου και της διδακτικής του δράσης, ο Τόμπρος διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της νεοελληνικής μοντέρνας τέχνης, αποτελώντας έναν από τους θεμελιωτές της ελληνικής γλυπτικής μοντέρνας σχολής και σημείο αναφοράς για τη γενιά του ’30 και τους μεταγενέστερους δημιουργούς.

Βιβλιογραφία:Παυλόπουλος, Δημήτριος. Ο γλύπτης Μιχάλης Τόμπρος (1889–1974). Διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Αθηνών, 1997.Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου. «Τόμπρος Μιχάλης (1889–1974)», επίσημη διαδικτυακή πύλη της συλλογής.Λεξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών: Ζωγράφοι – Γλύπτες – Χαράκτες, 16ος–20ός αιώνας. Επιμ. Ευγένιος Δ. Ματθιόπουλος. Τόμ. 4, Αθήνα: Μέλισσα, 1997.Κουτσομάλλης, Κυριάκος & Δημήτρης Παυλόπουλος. Ο Μιχάλης Τόμπρος στην συλλογή του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή. Αθήνα: Ίδρυμα B&E Γουλανδρή, 2006.Λυδάκης, Στέλιος. Η νεοελληνική γλυπτική – Ιστορία και τυπολογία. Αθήνα: Εκδ. Μέλισσα, 2011.Παπανικολάου, Μιλτιάδης Μ. Ιστορία της τέχνης στην Ελλάδα: Ζωγραφική και γλυπτική του 20ού αιώνα. Θεσσαλονίκη: Εκδ. Αδάμ, 1999.H βιογραφία δημιουργήθηκε με τη βοήθεια τεχνητής νοημοσύνης.