Ο Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ) και το Ίδρυμα Ελληνική Διασπορά συνδιοργανώνουν την έκθεση:

Έλληνες Εικαστικοί και η Διαμόρφωση της Αμερικανικής Τέχνης στον 20ό Αιώνα

Τοποθεσία: Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων, Βασ. Σοφίας Πάρκο Ελευθερίας.
Διάρκεια: 7 έως 30 Οκτωβρίου.
Ωράριο: Τρίτη με Παρασκευή από τις 11:00 έως τις 19:00 και Σάββατο με Κυριακή από τις 10:00 έως τις 15:00
Είσοδος Ελεύθερη.

Σε μια εποχή που οι ταυτότητες επαναδιαπραγματεύονται και οι πολιτισμοί συναντώνται υπό νέους όρους, η ζωντανή χαρτογράφηση αυτής της δυναμικής επίδρασης των Ελλήνων Καλλιτεχνών της Διασποράς αποτελεί ένα αναγκαίο βήμα για μια διαλεκτική και δίκαιη ιστορία της τέχνης του 20ού αιώνα. Η ιστορία της Ελληνικής Διασποράς στις Ηνωμένες Πολιτείες συνιστά ένα ζωντανό εργαστήριο πολιτισμικής και καλλιτεχνικής αλληλεπίδρασης.

Από τα πρώτα κύματα μετανάστευσης των αρχών του 20ού αιώνα έως τις μετεγκαταστάσεις δημιουργών στον απόηχο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Έλληνες καλλιτέχνες δεν βρέθηκαν απλοί παρατηρητές στο αμερικανικό εικαστικό τοπίο αλλά συνδιαμόρφωσαν τις εξελίξεις του. Η συμβολή τους, ωστόσο, δεν ακολούθησε μια εύκολη αναγνωρίσιμη τροχιά αλλά συχνά αναπτύχθηκε μέσα σε συνθήκες κοινωνικής ανησυχίας, ιδεολογικών διεργασιών ή και ανοιχτής ξενοφοβίας. Ωστόσο, αυτό το ‘τραύμα’ δεν έγινε εμπόδιο, μετατράπηκε σε πηγή δυναμικής έκφρασης και θεσμικής διείσδυσης και ελευθερίας, όπως ορίζει συχνά το ελληνικό DNA. Μέσα από Πανεπιστήμια, καλλιτεχνικά εργαστήρια, Μουσεία και δημόσιες παρεμβάσεις, η ελληνική παρουσία δεν περιορίστηκε στην απλή ενσωμάτωση αλλά επέδρασε ενεργά στη διαμόρφωση νέων αισθητικών και εννοιολογικών καινοτομιών μετουσιώνοντας τη μνήμη και την ύλη σε εικαστική εμπειρία. Αυτές οι συμβολές τους δε συνιστούν ιδιομορφίες, αλλά προτάσεις καλλιτεχνικής ετεροτοπίας που νοηματοδοτούν νέες αφηγήσεις συλλογισμών και ανοίγουν την ιστορία της αμερικανικής τέχνης προς έναν πλουραλιστικό και διαπολιτισμικό ορίζοντα, που είναι σήμερα πιο επίκαιρος από ποτέ.

Στο πλαίσιο αυτό, η Τέχνη των Ελλήνων της Διασποράς στις Ηνωμένες Πολιτείες του 20ού αιώνα είναι μια πράξη βαθιά πολιτική, υπό την έννοια ότι εγγράφεται σε ένα δημόσιο εικαστικό τοπίο όπου αναμετρώνται τα ερωτήματα της ταυτότητας, της μνήμης, της ορατότητας, της ένταξης. Πολιτική και Πολιτισμός, άλλωστε, συνυπάρχουν με την αριστοτελική έννοια και θεώρηση της ‘πόλεως’ ως νέος τόπος, πεδίο πράξεως, λόγου και υψηλής ευθύνης, δηλαδή ως χώρου όπου η ανθρώπινη δραστηριότητα νοηματοδοτείται μέσα από τη συνύπαρξη, τον διάλογο και την κοινή επιμέλεια. Η πόλις, κατά τον Αριστοτέλη, είναι εκεί όπου ο άνθρωπος γίνεται ‘πολιτικό ον’, όχι απλώς μέσω των νόμων, αλλά μέσω της συμμετοχής στα κοινά, στην παρούσα συνθήκη στον κοινό εικαστικό βίο της Αμερικανικής Τέχνης.

Κατ’ αναλογία, η Τέχνη που διαμόρφωσαν οι Έλληνες της Αμερικής δεν είναι μόνο άθροισμα έργων, είναι συμμετοχή σε μια νέα εκδοχή της πόλεως, του Κοινού Τόπου, όπου η Τέχνη γίνεται μέσο παρουσίας, μεταφράσεως, συνύπαρξης και συνδιαμόρφωσης. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για μια πολιτισμική πράξη που, όπως και η αριστοτελική πολιτική, δεν εξαντλείται στη χρησιμότητα, αλλά στοχεύει στην ευδαιμονία του κοινού, στην αναζήτηση ενός βίου που είναι, ταυτόχρονα, ιδιαίτερος και συμμετοχικός, όπως μόνο οι Έλληνες γνωρίζουν.

Η Τέχνη τους γίνεται δίαυλος πολιτισμικής και κοινωνικής συνομιλίας. Από τα στούντιο της Νέας Υόρκης στα εργαστήρια των Πανεπιστημίων, στις ανεξάρτητες γκαλερί και τα μουσεία, οι Έλληνες της Αμερικής δε ζήτησαν απλώς να ενταχθούν, αλλά πρόσφεραν τρόπους να αναδιατυπωθεί το ίδιο το νόημα της ένταξης ως αμοιβαίας μεταμόρφωσης και μύησης, όπου οι τέχνες προοδεύουν όχι όταν αναπαράγουν ιεραρχίες, αλλά όταν διαρρηγνύουν τα σύνορα μεταξύ προσωπικού και συλλογικού, εθνικού και παγκόσμιου. Αν η τέχνη του 20ού αιώνα στις ΗΠΑ χαρακτηρίζεται από πολυφωνία, πειραματισμό και μετατοπίσεις, τότε η Ελληνική Διασπορά υπήρξε καταλύτης αυτής της διεργασίας και όσμωσης. Ένα καλλιτεχνικό πεδίο όπου το ατομικό βλέμμα συναντά την ελληνική και παγκόσμια ιστορία, όπου η υλικότητα γίνεται σκέψη και η σκέψη, πράξη δημόσια, βαθιά πολιτική και πολιτιστική.

Δε θα ήταν τολμηρό αλλά θα ήταν δίκαιο να ειπωθεί πως οι Έλληνες της Αμερικής βοήθησαν να γραφτεί ένας 20ος αιώνας πιο σύνθετος, πιο ανοιχτός, πιο φωτεινός, όχι επειδή μετέφεραν την «εθνική ταυτότητα», την υλική και άυλη πολιτιστική τους κληρονομιά αλλά επειδή διέθεταν την πολιτισμική και κοινωνική νοημοσύνη και μπόρεσαν να την μετασχηματίσουν σε καλλιτεχνική γλώσσα δημιουργίας σε νέο Κοινό Τόπο.

Σε αυτό το πλαίσιο, η συμβολή της Ελληνικής Διασποράς δεν αποτελεί μόνο τεκμήριο επιτυχούς ενσωμάτωσης, επιρροής, καινοτομίας και συνδιαμόρφωσης αλλά παράδειγμα Πολιτιστικής Διπλωματίας εκ των έσω. Μια άτυπη, αλλά ουσιαστική πολιτική και ηθική πράξη, όπου η αισθητική, η Τέχνη γίνεται γλώσσα κοινής κατανόησης, αποδοχής και διαλόγου και η διαφορά, πεδίο συνύπαρξης, καινοτομίας και ενσωμάτωσης και όχι αποκλεισμού.

Γεωργία Μανωλοπούλου
Ερευνήτρια Πολιτιστικής Διπλωματίας
ΜΑ Μουσειολόγος-Υπουργείο Πολιτισμού